آينده تحولات منطقه در دستان مثلث جديد «ايران، سوريه، عراق»

بر اين اساس پايگاه خبري «الانتقاد» ديروز حين آغاز سفر نوري مالكي به ايران نوشت که مالکي در حالي وارد تهران مي‌شود که هيأت همراه وي شامل تعدادي از وزرا نظير وزير خارجه، کشور، نفت، برق، مسکن، مهاجرت و شهرداري‌ها خواهد بود و علاوه بر اين‌ها افراد عالي‌رتبه‌اي از دولت نيز به همراه تعدادي از بازرگانان و تجار عراقي و هم‌چنين برخي نمايندگان پارلمان در اين سفر حضور خواهند داشت.

از سوي ديگر بنا به پيش‌بيني اين پايگاه خبري، مسائل مختلفي نظير پرونده‌هاي سياسي، امنيتي و اقتصادي در مورد ترسيم مرزهاي زميني و دريايي و تقويت سرمايه‌گذاري‌هاي ايراني در عراق و افزايش سطح مبادلات تجاري ميان دو کشور و توسعه‌ي زمينه‌ي گردشگري ديني و موضوع گروهک تروريستي منافقين در اين ديدار مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.

در يك نگرش همه جانبه، به نظر مي رسد سفر مالكي به ايران را مي توان در سه سطح داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي مورد ارزيابي قرار داد:

1- سطح داخلي: از منظر داخلي چنان‌چه در اخبار آمده بود اين روزها، روزهاي سختي براي دولت نوري مالكي بوده و هست. از طرفي فشارهاي زيادي از سوي كردستان عراق بر مالكي وارد شده است تا جايي كه برخي تحليل‌گران در اظهارنظرهايي هر چند غير واقع‌بينانه، سقوط دولت مالكي را محتمل شمرده‌اند. در مقاله‌اي با عنوان «گزينه‌هاي دشوار فراروي بحران عراق» كه چند روز پيش «عادل الجبوري» به شته‌ي تحرير در آورد در اين‌باره آمده است:

طي يک بازه‌ي زماني بسيار کوتاه که از 2 هفته نيز تجاوز نمي‌کند، مسعود بارزاني، رئيس منطقه‌ي کردستان چندين بار اظهاراتي را عنوان داشت که بيان‌گر رويکرد جدي او براي سرنگوني دولت کنوني عراق به نخست وزيري نوري مالکي بود. وي انتقادات شديدي را عليه مالکي عنوان کرد و به شيوه‌ي عملکرد آن در اداره‌ي امور دولت حمله کرد و عنوان داشت که شخص و حزبي واحد قدرت عراق را در دست گرفته است. در ميان اظهارات بارزاني اين عبارت نيز وجود داشت: «اگر تمام عالم با مالکي همراه باشند ما او را رد خواهيم کرد».

عادل الجبوري سپس چنين نتيجه گرفته آن‌چه که مشخص است، اين است که کشمکش ميان کردها و دولت فدرالي در بغداد امر جديدي نيست و اين اختلافات حول چندين محور است که مهم‌ترين آن‌ها تطبيق بند 140 قانوني اساسي عراق درباره تعيين سرنوشت مناطق مورد منازعه ميان طرفين، نحوه‌ي استخراج نفت در منطقه‌ي کردستان و نحوه‌ي توليد، صادرات و تقسيم درآمدهاي حاصل از آن است. مورد اختلاف بعدي، ميزان قدرت و جايگاه کردها در نهادهاي تصميم گيرنده‌ي سياسي دولت عراق و ميزان برخورداري آن‌ها از درآمدهاي دولتي است.

بر اساس اين مباحث، اختلافات مالكي و بارزاني به اوج خود رسيده است تا جايي‌كه مسعود بارزانی در دیدار با سردبیر و تعدادی از روزنامەنگاران شاخص منطقه‌ي کردستان عراق حتي با خريد جنگنده‌هاي جنگي توسط دولت هم مخالفت كرده و گفته است: منطقه‌ي کردستان اجازە‌ي خرید جنگندەهای اف- ١٦ را بە دولت مرکزی عراق، نمی‌دهد. بارزاني ادامه داد: تا وقتی نوری مالکی، نخست وزیر عراق باشد اجازە‌ي خرید این جنگندەها توسط دولت مرکزی و ارتش عراق را نمی دهیم.

در اين ميان اختلافات و تنش‌هاي موجود ميان فهرست العراقيه و ائتلاف دولت قانون و نيز انتقادات جريان «مقتدا صدر» و اندك انتقادات «سيد عمار حکيم»، رئيس مجلس اعلاي اسلامي عراق نسبت به مالکي درباره‌ي چگونگي نحوه‌ي اداره کشور، تعامل با شرکاي سياسي موجود و عملکرد دستگاه قضايي نيز كار را براي مالكي سخت‌تر كرده است.

البته فهرست العراقيه از همان ابتداي انتخاب مالکي براي نخست‌وزيري عراق مخالف بود و همين امر موجب طولاني شدن روند انتخاب هيأت دولت و رأي اعتماد آن‌ها از پارلمان شد. اخيرا نيز العراقيه در رويكردي مشترك با مسعود بارزاني، خواهان برکناري و براندازي دولت مالكي شده ‌است. اين در حالي است که درون ائتلاف کردستان و نيز العراقيه دو دستگي وجود دارد و هنوز توافقي نهايي درون حزبي در ميان آن‌ها صورت نگرفته است. با اين وجود جنگ رواني و رسانه‌اي شديدي را عليه بغداد آغاز کرده‌اند. در اين ميان، ترکيه، عربستان و قطر نيز از طرح برکناري مالکي و ايجاد هرج و مرجي جديد در عراق حمايت مي‌کنند تا بيش از پيش از آب گل‌آلود عراق ماهي بگيرند.

شايد به همين علت بود كه مجلس اعلاي اسلامي عراق به رهبري سيد عمار حکيم تاکيد کرد که سخن گفتن از سقوط دولت نوري مالکي يا جايگزين کردن شخص او امر ساده‌اي نيست و مجلس اعلاي اسلامي عراق با سلب راي اعتماد از نخست‌وزير عراق مخالف است.

«عبدالحسين عبطان»، نماينده پارلماني وابسته به مجلس اعلاي اسلامي عراق نيز در اين‌باره گفت: ما خواستار آرام‌سازي فضاي موجود هستيم و از گروه‌هاي سياسي بزرگ درگير مي‌خواهيم که با بازگشت به گفت‌وگوهاي هدفمند مشکلات موجود را حل و فصل کنند. وي تاکيد کرد: درست است که برخي اهمال‌ها در عملکرد دولت کنوني صورت گرفته است اما در شرايط کنوني سقوط دولت مالکي را مناسب نمي‌دانيم.

عبطان تاکيد کرد: برخي طرف‌هاي سياسي از جمله فهرست العراقيه و ائتلاف کردستان اعلام مي‌کنند که براي سلب راي اعتماد از مالکي توافق کرده‌اند اما ما با اين توافق همراه نيستيم و هيچ اطلاعي از آن نداريم. بلکه بالعکس، ما تلاش مي‌کنيم تا اختلافات را حل و فصل کنيم.

از اين منظر يقينا تعاملات بين دولتمردان ايران و عراق مي‌تواند به تعديل شرايط كنوني به دولت مالكي كمك ويژه‌اي كند.

2- سطح منطقه‌اي: بر كسي پوشيده نيست تحولات و حوادثي كه در طول يك سال گذشته در منطقه‌ي خاورميانه اتفاق افتاده، به نحو چشم‌گيري آينده‌ي تحولات منطقه را تحت تاثير قرار داده و خواهد داد. در اين ميان كشورهاي غربي تحت رهبري ايالات متحده‌، مثلث «تركيه، عربستان، قطر» را به وجود آورده‌اند. هدف نهايي اين مثلث چيزي نيست جز تحت‌الشعاع قراردادن ماهيت انقلاب‌ها و تغيير و انحراف در مسير و اهداف و آرمان‌هاي آن. «تركيه» در اين طرح، در كوتاه مدت نقش چانه‌زني‌هاي سياسي و ديپلماتيك منطقه‌اي و بين‌المللي و در بلند مدت احيانا ترسيم «ساختار نظام سياسي سكولار ديني» را بر عهده دارد. «عربستان» وظيفه‌ي پشتيباني مالي و اقتصادي از گروه‌هاي مخالف محور مقاومت و بيداري اسلامي را عهده‌دار است و در نهايت كشور كوچك قطر نيز با شبكه‌ي رسانه‌اي گسترده‌ي خود، «الجزيره»، وظيفه‌ي پوشش خبري و يا بهتر بگوييم خبرسازي و سوق دادن افكار عمومي در جهت دلخواه منافع غرب را بر عهده دارد. در اين بين عراق نيز از آماج حملات اين مثلث در امان نبوده است. ماجراي حمايت اين كشورها از طارق الهاشمي، معاون اول رئيس جمهور عراق و حامي گروه‌هاي تروريستي از همين دست است. الهاشمي پس از فرار ابتدا به منطقه‌ي كردستان عراق متواري مي‌شود. سپس به‌طور غير قانوني به قطر رفته و بعد از آن، سر از عربستان در مي‌آورد. در انتها نيز به تركيه رفته و مورد حمايت رجب طيب اردوغان قرار مي‌گيرد. اقدامي كه باعث تعجب دولتمردان عراقي شد.

البته اردوغان حتي پا را از اين حمايت هم فراتر گذاشته و چند روز پيش به شدت به دولت عراق حمله‌ور شد. اردوغان پس از ديدار روز پنجشنبه‌‌ي گذشته‌ي خود با مسعود بارزاني در استانبول با اظهاراتي شديداللحن به مالکي حمله کرد و او را به شعله ور کردن آتش اختلافات ميات اهل تسنن، تشيع و کردها در عراق متهم کرد.

اردوغان مدعی شد كه از تحولات عراق، به‌ویژه نحوه‌ي تعامل نخست‌وزیر کنونی با شرکای سیاسی و هم‌پیمان‌ش بوی خوش و خیری به مشام نمی‌رسد! او با اعلام این موضوع که درباره‌ي این مسائل با رئیس منطقه‌ي کردستان گفت‌وگو کرده است، گفت: نحوه‌ي تعامل مالکی نگرانی گروه‌های شیعی، بارزانی و گروه‌های مختلف عراقی را برانگیخته است.

بلافاصله بعد از اين سخنان، نوري مالكي نيز وارد ميدان شد و با انتشار بيانيه‌اي از اظهارات همتاي ترک خود درباره‌ي دولت عراق به شدت انتقاد کرد و آن را طائفه‌اي و مخالف با ساده‌ترين قوانين و عرف گفت‌وگو ميان دولت‌ها توصيف کرد. وي تاکيد کرد که اقدام اردوغان در تداوم اين سياست، به ضرر ترکيه تمام خواهد شد.

مالکي هم‌چنين اعلام کرد: اظهارات اخير اردوغان بيان‌گر بازگشت او به سياست دخالت در امور داخلي عراق است و نشان مي‌دهد که او هم‌چنان در توهم هيمنه و سلطه بر منطقه است. اين تاسف‌بار است که اظهارات [اردوغان] داراي بعد طائفه‌اي است که خود پيش از اين آن را رد مي‌کرد اما اکنون ديگر همه چيز آشکار است و اين امر از سوي عراقي‌ها مردود است.

سخنان اردواغان آن‌قدر براي عراقي‌ها ناخوشايند بود كه حتي «زهير اعرجي»، عضو فهرست العراقيه سفيد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري فارس در بغداد اظهارات اخير نخست وزير ترکيه در قبال عراق را محکوم کرد و گفت: نخست وزير ترکيه بهتر است به جاي دخالت در امور داخلي عراق، امورات داخلي کشور خود را به دور از تبعيضات قومي حل و فصل کند. وي افزود: ميليون‌ها کرد در ترکيه از حقوق شهروندي محروم هستند و با آن‌ها به شيوه‌اي تبعيض‌آميز رفتار مي‌شود، بهتر است آقاي اردوغان ابتدا اين موضوعات را حل کند و پس از آن درباره‌ي ديگر کشورها حرف بزند.

در مجموع به نظر مي‌رسد مثلث ياد شده به دنبال كشاندن اوضاع عراق به چيزي شبيه اوضاع سوريه است. به‌خصوص آن‌كه عراق از طرفي داراي شباهت‌هايي با كشور سوريه است كه تعدد قوميتي، تنوع مذهبي، پراكندگي قدرت و عدم وجود دولت مركزي قدرتمند از اين دست شباهت‌ها است. و از طرف ديگر دولت عراق بر خلاف كشورهاي همسايه و مثلث فوق‌الذكر، در موضعي همسو با ايران قرار دارد و نگرش او به تحولات منطقه در جهت حمايت از محور مقاومت است. بنابراين مي‌توان حدس زد يكي از رئوس مهم سخنان مقامات عالي‌رتبه‌ي دو كشور حول اين محور بوده و به نظر مي‌رسد در آينده‌اي نه چندان دور بايد شاهد شكل‌گيري و گسترش فعاليت‌هاي ديپلماتيك مثلث «ايران، سوريه، عراق» است. علي‌الخصوص آن‌كه عراق به خوبي مي‌داند ثبات در سوريه يعني ايجاد شرايط ثبات در عراق. و نيز مي‌داند افزايش قدرت ايران يعني افزايش قدرت عراق. شايد به همين علت بود كه «ناظم دباغ»، نماينده‌ي حكومت اقليم كردستان عراق در تهران، دفاع از تماميت ارضي ايران را وظيفه‌ي دولت خود تلقي كرد. وي در گفتگو با روزنامه‌ي اعتماد اعلام كرد كه: [عراق] اجازه نخواهد داد تا از خاك اين كشور عليه جمهوري اسلامي استفاده شود. ما همواره مدافع منافع ايران در منطقه و جهان هستيم و اجازه نمي‌دهيم تماميت ارضي اين كشور از خاك يا آسمان عراق مورد سوءاستفاده قرار گيرد.

3- سطح بين‌المللي: عراق در حال حاضر رياست دوره‌اي اتحاديه‌ي عرب را بر عهده دارد. نشست اتحاديه‌ي عرب كه چند وقت پيش در عراق برگزار شد نشان داد كه دولت عراق به اندازه‌ي كافي توان، قدرت و ظرفيت انجام چنين فعاليت‌هاي بزرگي را دارد. اگر چه برخي كارشناسان معتقد بودند كه پس از خروج اشغالگران آمريكايي و غربي، عراق با بحران‌هاي داخلي مواجه خواهد شد اما دولت عراق علي‌رغم كارشكني و اقدامات آشوب‌طلبانه و تروريستي گروه‌هاي مورد حمايت مثلث آمريكايي «تركيه، عربستان، قطر» توانست در راه خود ادامه‌ي مسير دهد و بر اقتدار خويش بيفزايد. موضوعي كه رهبر انقلاب نيز در ديدار ديروز خود با نوري مالكي بر آن اشاره داشتند. رهبر انقلاب با تأکید بر این‌که برخی موضوعات و قضایای ماه‌های اخیر، مظهر اقتدار ملت و دولت عراق در دنیای عرب و اسلام بوده است، فرمودند: خروج کامل نظامیان آمریکایی از عراق از جمله این موضوعات و رویداد بسیار مهم و موفقیت بزرگی است که با استقامت دولت و نشان دادن اراده عمومی و ملی در عراق، به دست آمد.

رهبر انقلاب برگزاری نشست سران اتحادیه عرب در بغداد را یکی دیگر از زمینه‌های اقتدار عراق برشمردند و خاطرنشان کردند: برخی طرف‌ها، تلاش گسترده‌ای را برای بیرون نشان دادن عراق از دنیای عرب انجام دادند اما با برگزاری نشست سران اتحادیه عرب در بغداد، عراق اکنون در رأس این اتحادیه قرار دارد و نخست وزیر عراق رئیس اتحادیه عرب است.

ایشان با اشاره به سابقه و جایگاه کهن عراق در دنیای عرب تأکید کردند: با توجه به این سابقه و استعدادهای طبیعی و انسانی عراق، بازگشت این کشور به جایگاه و اقتدار واقعی خود، دور از انتظار نیست.